Wie de site van watermaatschappij water-link in Rumst betreedt, wordt verwelkomd met het opschrift Veilig gedrag is vanzelfsprekend. De toon is meteen gezet: dit is een bedrijf dat het welzijn van zijn medewerkers ernstig neemt en werkt aan een veiligheidsattitude die iedereen ten goede komt. “Dat komt niet vanzelf”, weet preventieadviseur Kurt Mastbooms. Water-link werkt dagelijks aan veiligheid, en organiseert jaarlijks ook een veiligheidsweek. Samurai at Work is daarbij een vaste partner. Een van de actiedomeinen is omgaan met ongevallen.
De workshop “Leren uit ongevallen” liet water-link een stapje verder nemen in het bespreekbaar maken van risicovolle situaties.
Kurt vroeg Filip Janssens, Project Manager bij Samurai at Work, om die sessies in goede banen te leiden. In gezamenlijk overleg besloten ze enkele markante ongevallen en bijna-ongevallen van de voorbije drie jaar als insteek te nemen (zie kader). "We zetten ze in the picture, met de bedoeling dat de mensen eruit leren", verklaart Filip. "We vonden vijf medewerkers bereid om in de loop van de week voor een groep van collega's hun verhaal te komen doen: wat was er precies misgegaan, hoe hadden ze het incident kunnen voorkomen en welke conclusies hadden ze daarna voor zichzelf getrokken? Hun moedige getuigenissen dienden letterlijk als wake-up call voor de anderen: als we erin slaagden om daarna een spontane dialoog, een zekere groepsdynamiek op gang te brengen, hadden we ons doel bereikt. Pas op: we waren ons bewust dat onze aanpak een risico inhield. Het is niet evident om aan je collega’s te vertellen wat je hebt meegemaakt. Stel dat de groep niet op de gewenste manier reageert, dan wordt zo iemand voor de tweede maal een slachtoffer. We hebben dat opgevangen door een hele structuur rond de getuigenissen te bouwen. Een expert zorgde voor de nodige duiding en plaatste hun verhaal in een ruimere context. Het concrete voorval werd dus aangegrepen om een zekere theoretische onderbouw mee te geven. De mensen werden absoluut niet voor de leeuwen gegooid of te kijk gezet."
Groot leereffect
"Zowel voor de getuigen als voor het publiek bleek het een verrijkende, louterende ervaring", vult Kurt aan. "Je zag meteen ook de tongen loskomen. Veel mensen begonnen spontaan te vertellen over situaties die ze zelf ooit hadden meegemaakt. Dat ligt helemaal in de lijn van de Piramide van Bird (figuur), die stelt dat onder elk ongeval met zwaar letsel een pak lichtere incidenten verscholen zitten, net zoals bij een ijsberg alleen de top boven water steekt. En als je een fundamentele verandering tot stand wil brengen, moet je de basis aanpakken, zoveel is zeker. Maar dat is dus niet meer dan theorie. Het zijn de mensen die er praktijk van maken. Erg opvallend is ook dat bij bijna-ongevallen het leereffect minstens zo groot is als bij effectieve accidenten. En dat terwijl er vroeger nauwelijks aandacht aan werd besteed. We mogen ook niet vergeten dat het bij arbeidsongevallen in je eigen bedrijf niet om getallen draait maar om dierbare collega's. Iedereen brengt zijn verhaal bovendien op zijn eigen manier. Net daardoor maken ze zo veel indruk. De toehoorders beseffen maar al te goed dat het hen even goed had kunnen overkomen."
De workshop veiligheidscultuur bij water-Link wou de mensen, vertrekkend vanuit een concreet voorval, doen nadenken over risicovolle handelingen in hun dagelijkse praktijk. Dat gebeurde aan de hand van een brainstorm in groepjes van vijf, begeleid door een moderator. Kurt Mastbooms: "We vroegen hen telkens wat een taak gevaarlijk maakte, hoe dat voortaan veiliger kon en wanneer ze echt STOP zouden roepen omdat de risico's te groot werden. We maakten telkens ook een onderscheid tussen de risicofactoren die gelieerd waren aan techniek, aan organisatie en aan gedrag. Die laatste twee aspecten komen eigenlijk maar aan bod sinds we met Samurai at Work in zee zijn gegaan. Vroeger probeerden we op veiligheidsvragen steevast technische antwoorden te formuleren. Dat werkte een tijdje naar behoren, maar op een bepaald moment geraakten we toch niet meer verder en moesten we dieper beginnen te graven om fundamentelere oplossingen aan te boren. Zo kan een realistischer planning de werkdruk aanzienlijk verminderen en bijgevolg ook de veiligheid verbeteren. Een klassiek voorbeeld van een veiligheidsprobleem gelieerd aan gedrag is dan weer een technieker die zich op de openbare weg laat opjagen door een claxonnerende automobilist en net daardoor in de fout gaat. Of iemand die zich laat verleiden om op een hoge ladder toch maar een moeilijk hanteerbare slijpschijf te gebruiken, terwijl er ook een veiliger alternatief voorhanden is. In elke workshop komen er van die nieuwe zaken naar boven."
Inzicht in eigen gedrag
Net op dat punt ziet Kurt sinds een tweetal jaar een opmerkelijke positieve evolutie: "Vroeger konden onze mensen zich echt niet voorstellen dat ook hun gedrag voor veiligheidsproblemen kon zorgen. Hun chefs moesten er maar voor zorgen dat hen niets overkwam. Nu zien ze in dat ze zelf moeten ingrijpen als de situatie onveilig is. Ze beginnen ook steeds makkelijker hun eigen aandeel in de feiten te benoemen. Ze geven bijvoorbeeld spontaan toe dat ze defect materiaal op zich vaak geen voldoende reden vinden om te stoppen met werken. Dat was vroeger gewoon ondenkbaar. De sfeer is absoluut veel opener geworden en daardoor zijn de zaken meer bespreekbaar. We zien dat heel duidelijk als we nog eens een arbeidsongeval moeten onderzoeken. Vroeger lag dat allemaal heel gevoelig en moesten we echt op de toppen van onze tenen lopen, anders kropen de mensen meteen in hun schulp. Nu werkt de overgrote meerderheid heel constructief mee en gooien ze alles vrijuit op tafel. Vooral bij de collega's van Distributie speelt ongetwijfeld mee dat we de jongste jaren een grote instroom van jongeren hebben gehad. Zij zijn doorgaans veel bewuster bezig met veiligheid. Met die positieve houding trekken ze ook de anderen mee. Toen een van onze afdelingen bijvoorbeeld het VCA-attest haalde, lieten anderen meteen weten dat ze dat eigenlijk ook wel wilden. Als een vraag om verandering vanuit de mensen zelf komt en niet van bovenaf wordt opgelegd, stijgt de kans dat het lukt. We zien in elk geval dat de groep van achterblijvers die liefst een afwachtende houding aannemen en zich weinig constructief opstellen steeds kleiner wordt."
De cijfers spreken in elk geval voor zich: dit jaar vielen er bij water-link nog 25 arbeidsongevallen te betreuren. Vorig jaar waren dat er nog dik 40 en niet zo lang geleden zelfs 70. "Die spectaculaire daling laat me toe om mijn werk anders in te delen en meer tijd te spenderen aan de incidenten en bijna-ongevallen", besluit Kurt. "Vroeger kwam ik daar gewoonweg niet aan toe. Het inzicht dat onze aanpak werkt, heeft gewoon ruimte gecreëerd voor een heel nieuwe manier van werken."